W ikonografii XVII wieku hajduk jawi się jako żołnierz o charakterystycznym, rozpoznawalnym stroju. Jego ubiór nie był przypadkowy – łączył funkcjonalność z modą węgierską, która silnie oddziaływała na Rzeczpospolitą. Oto jak wyglądała sylwetka hajduka od stóp do głów.
Wycinek „Tablica gołuchowska”, ok. 1620 r.
Na głowie hajduk nosił magierkę – filcową lub wełnianą czapkę o okrągłym kształcie i lekko zaokrąglonym dnie. Choć dopuszczano różne kolory, najczęściej spotykano magierki w barwie czarnej, co potwierdzają zarówno ikonografia, jak i źródła pisane. Bywały ozdabiane piórami lub wykorzystywane jako uchwyty na fajkę. Magierka, znana również jako „batorówka” czy „madziarka”, ma swoje korzenie na Węgrzech (nazwa Magyar oznacza Węgry).
Pod odzieżą wierzchnią znajdowała się koszula z lnianego płótna w naturalnym, szarym kolorze – lniane tkaniny nie były farbowane. Krój był prosty, zazwyczaj pozbawiony kołnierza.
Charakterystycznym elementem był żupan z błękitnego sukna (określanego jako „obłoczyste”). Ten element munduru nawiązywał do tradycji jeszcze z czasów Zygmunta Augusta, kiedy to ustalono niebieską barwę jako wyróżnik piechoty polskiej.
Wycinek „Heindenraich Album amicorum", 1601-12 r.
Na żupan zakładano delię – również błękitną, z czerwonymi pętlicami (szamerunkami), których liczba mogła wahać się od 6 do 12. Dla dziesiętników przewidziano delie w kolorze czerwonym, z zielonym podszyciem. To właśnie te barwy były regulowane w uniwersałach wojskowych, jak choćby tym wydanym przez Stefana Batorego w 1578 r.
Hajduk przewiązywał się paskiem wełnianym lub skórzanym – najczęściej zielonym lub w innych ciemnych barwach. Pas nie podtrzymywał spodni, lecz ściągał żupan i delię, a także służył do mocowania ekwipunku: prochownicy, kapciucha czy kaletek. Wzorzyste, szerokie pasy znane ze strojów szlacheckich to moda późniejsza – w XVII wieku dominowały pasy wąskie i proste.
Wycinki rolki sztokholmskiej, 1605 r.
6. Gacie (lniane)
szare prosty krój na XVII wiek.
7. Portki (wełniane)
Na nogach noszono najpierw lniane gacie w naturalnym, szarym kolorze, a na nie zakładano wełniane portki – najczęściej czerwone (pąsowe), choć znane są także egzemplarze w kolorze brązowym i czarnym. Spodnie były wąskie, przylegające do nóg, wywodzące się ze średniowiecznych nogawic.
Zamiast skarpet hajduk owijał stopy onucami – prostokątnymi kawałkami płótna. Dodatkowo do butów wkładano słomę, która zapewniała izolację i pomagała w utrzymaniu higieny. Alternatywnie stosowano skarpety – cieńsze lniane lub grubsze wełniane.
Na stopy zakładano skórzane buty w ciemnych barwach. Wyróżniano dwa typy:
buty płaskie, krótkie, często noszone przez uboższych żołnierzy,
buty na obcasie, wyższe, z cholewką do kostki lub połowy łydki, wiązane rzemieniem od wewnętrznej strony – zarezerwowane dla bardziej zamożnych hajduków.
Wycinek Dekoracji stuikowej z kościoła w Tarłowie, ok. 1640 r.
Dodatkowo/opcjonalnie:
1. Kołpak nakrycie pochodzenia tureckiego, na zimę, z filcu lub sukna w formie rękawa.
Obszyty dookoła futrem, dla biednych np. baranim, a dla bogatszych lisim, wilczym. Zdarzały
się obszycia bobrowe, oraz niedźwiedzie.
Wycinek Dekoracji stuikowej z kościoła w Tarłowie, ok. 1640 r.
2. Opończa wełniana na zimę zakładana na delie. Bo zmarznąć można a taka opończa troszkę
ochroni od zimna i od deszczu lub śniegu, nawet w niej zasnąć w zimę łatwiej bo cieplej.
Więcej o opończy chłopskiej można dowiedzieć się z artykułu Pana Adama Gozdalika.
>> Kliknij tutaj <<
3. Rękawice irchowe lub wełniane białe jest to miły dodatek, jednak nie chroni za dobrze od
zimna a raczej od pobrudzenia się prochem i innymi rzeczami które dotyka hajduk.
